ج ـ احمد شاه و تغییر سلطنت در ایران :
در زمان پادشاهى احمد شاه (1288 ه . ش تا 1304 ه . ش ) مردم ایران حوادث زادى را پشت سر گـذاشـتـنـد.
قـراردادهـاى بـیـگـانـگـان (157) در مـورد ایـران و اشـغـال كـشـورمـان از سوى متفقین در جنگ اوّل جهانى از یكسو و هرج و مرج و شورشهاى داخلى از سوى دیگر، زمینه هاى دیكتاتورى را فراهم كرده بود. رضا خان میر پنج كه از سوى احمد شاه لقـب (سردار سپه ) گرفته بود، هر روز قدرتمندتر مى شد و راه را براى به دست گیرى سـلطـنت آماده مى كرد. او ابتدا شعار جمهورى خواهى از سر داد، امّا پس از مدت كوتاهى از آن دست كـشـیـده ، بـه پادشاهى روى آورد و كم كم زمینه هاى خلع احمد شاه را كه مدت طولانى در اروپا بود، فراهم كرد.(158) سـرانـجـام ، در نـهـم آبـان 1304 گـروهـى از نمایندگان ماده واحده اى تقدیم مجلس كرده و با تصویب آن سلطنت را از پادشاهان قاجار خلع كرده و به رضا خان پهلوى واگذار كردند. بدین تـرتـیـب ، بـسـاط حـكـومـت قـاجـار از صـحـنـه تـاریـخ ایران برچیده و حكومت پهلوى جانشین آن شد.(159)
دوره رضا خان
یكى از حوادث مهّم تاریخ ى معاصر ایران ، چگونگى به قدرت رسیدن رضاخان پهلوى و دیـكـتـاتـورى شـانـزده سـاله اوسـت . پـس از انـقـلاب اكـتـبـر روسـیـه در سـال 1917 م / 1296 ه . ش و خـارج شـدن آن كـشـور از صـحـنـه رقـابـت سـیـاسى در ایران ، انـگـلسـتـان در صـدد بـرآمد كه قدرتهاى متعدد محلّى و جنبشها و نهضتهاى ملّى و مذهبى را نابود كـرده ، یـك قـدرت مـركـزى قـوّى و مـقـتـدر و طـرفـدار خـود در ایـران تشكیل دهد تا در پناه آن ، بهتر بتواند منافع و تسلط خود را در كشورمان حفظ كند.
در راسـتـاى اجـراى ایـن سـیـاسـت ، پـس از مـطـالعـات مقدماتى از میان افرادى كه براى چنین امر خـطـیرى در نظر گرفته شده بودند، (رضا خان پهلوى ) برگزیده شد. وى كه یك سرهنگ تیپ قزاق ایران و فردى فرصت طلب بود، با آنها همگام شده ، كم كم پله هاى ترقّى را یكى پـس از دیـگـرى طـى كـرده ، بـه قـدرت رسـیـد. دوران حـكـومت او همراه با استبداد، سركوبى و قـتـل و غـارت مـردم از یـكسو و رواج فرهنگ بیگانه و غربى از سوى دیگر است كه در این درس به گوشه هایى از آنها اشاره خواهیم كرد.
اوضاع ى ـ اجتماعى ایران در اواخر سلطنت احمد شاه
پـس از پـیـروزى انقلاب مشروطیت و استقرار حكومتهاى بظاهر مشروطه و ملّى ، مردم ایران انتظار اسـتـقـلال ، آزادى و رفـاه بـیشتر مادى و تاءمین حداقل زندگى را داشتند، امّا پس از مدتى كه از عـمـر مـشـروطـه گـذشـت ، نـه تـنـهـا چـنین وضعى حاصل نشد، بلكه روز به روز بر مشكلات ، گـرفـتـاریها و تنگناهاى آنها افزوده شد. با ظهور قدرت تجارى و اقتصادى آلمان در ایران ، كـشـور مـا درگـیـر مـنـاقـشـاتِ فـزایـنـده مـنـافـع مـتـضـاد دولتـهاى روس ، انگلیس و آلمان شد. قـبـل از شـروع جـنـگ جهانى اوّل ، اختلاف میان آلمان و روسیه از یكسو و انگلیس و آلمان از سوى دیـگـر، ایـران را بـه صـحـنـه رقـابـت اقـتـصـادى و سـیـاسـى ایـن كـشـورهـا تبدیل كرد كه مشكلات و گرفتاریهاى مردم را افزایش داد.(160) در آغـاز جـنـگ جـهـانـى اوّل ، هـر چـنـد دولت ایـران بـى طـرفـى كشورمان را اعلام كرده بود، امّا كـشـورهـاى درگـیـر در جـنـگ آن را نـادیده گرفته و ایران را مورد قرار دادند. روسیه و انـگلستان از شمال و جنوب و دولت عثمانى از شمال غرب ، ایران را مورد تاخت و تاز قرار داده و بـه صـحـنـه درگـیـرى بـیـن خـود تـبـدیـل كـردنـد. در ایـن زمـان كـه استقلال كشور دستخوش مان قرار گرفته بود، دولت ایران از نظر ى در ناتوانى كـامـل بـه سـر مـى بـرد و قـادر بـه هـیـچ گـونـه واكـنـشـى در مقابل آنها نبوده ، كشور در حال هرج و مرج و بحران بود.(161) در چـنـیـن مـوقـعـیـتـى ، اوضاع اقتصادى به شدت رو به وخامت گراییده ، تسلط بیگانگان بر شـریـانـهـاى حـیـاتـى كـشـور هـم باعث تشدید بحران ى و اقتصادى شده بود. خرابیهاى ناشى از جنگ و اشغال كشور و قطع روابط بازرگانى با خارج ، مردم را به ستوه آورده بود. خزانه كشور خالى شده ، كشاورزى به حالت ركود در آمده ، قیمت نیازمندیهاى روزانه به چندین بـرابـر رسـیـده بـود و در نـتـیـجه قحطى و گرسنگى بیشتر بخشهاى كشور را فرا گرفته بـود. مـشـكـلات نـاشـى از اشـغال بیگانگان از یكسو و شیوع بیماریهاى مسرى و واگیر و بى كفایتى دولتمردان كشور از سوى دیگر، باعث شده بود تا افرادى در گوشه و كنار كشور با انـگـیـزه مـقـابـله بـا مـتـجـاوزان و بـازگـردانـدن استقلال ى كشور دست به شورش زده ، نهضتهایى را بر پا كنند.(162) مـیـرزا كـوچـك خـان جـنـگـلى با تشكیل كمیته اتحاد اسلام در گیلان ، شیخ محمد خیابانى با بر پایى كمیته ملّى در تبریز با مان در حال نبرد بودند. همچنین سرهنگ محمّدتقى خان پسیان در خـراسـان سـر به شورش زده ، علیه حكومت مركزى ایران مبارزه مى كرد. دلیران دشتستان و تـنـگـسـتـان نـیـز در جـنـوب عـلیـه نـیـروهـاى مـتـجـاوز انـگـلیـسـى بـه مـبارزه برخاستند تا در مقابل آنان از اسلام و استقلال و تمامیت ارضى كشور دفاع كنند. همه این رویدادها و مشكلات باعث شـد كـه رضـاخـان خـود را در ظـاهـر بـه عـنـوان نـاجـى ایران مطرح كرده ، به كمك و با حمایت كامل انگلیسیها در فكر به دست گیرى قدرت در ایران باشد.(163)
كودتاى سوم اسفند 1299 ه . ش
پـس از مـخـالفـتـهـا و جنبشهاى مردمى براى مقابله با حضور بیگانگان در ایران بویژه حضور استعمارگر انگلیس ، و مخالفت شدید با قرار داد 1298 ه . ش / 1919 وثوق الدوله ـ كاكس ، انـگـلیـس دریـافـت كـه نـمـى تـوانـد قـدرت خـود را بـطـور مـسـتـقـیـم بـر ایـران تـحـمیل كند. به همین دلیل ، تصمیم گرفت به صورت غیر مستقیم و از طریق تمركز قدرت در ایـران ، بـه وسـیله یكى از افراد فرصت طلب این كار را به انجام برساند. خروج روسیه از صـحـنـه رقـابـت سـیـاسـى ایـران و شـكـسـت كـامـل آلمـان در جـنـگ اوّل جـهـانـى ، راه اجـراى چـنـیـن سـیـاسـتـى را براى آن كشور هموار كرد؛ فقط آنچه اهمیت داشت ، چگونگى انتخاب و به قدرت رساندن فرد مورد نظر آنها بود.(164) سرانجام ، پس از بررسیها و تماسهاى مختلف با افراد متعدّد و مورد نظر، سرهنگ (رضاخان ) و سـیـد ضـیـاالدیـن طـبـاطـبـایـى را براى این امر مهمّ در نظر گرفتند تا با كمك این دو با یك كـودتـاى بـدون خـونـریـزى قـدرت را در دسـت گـرفـتـه ، حـكـومـت مـورد نظر خود را در ایران تـشـكـیـل دهـند.
تصاویر/ پوشش مهاجران ۱۰۰ سال پیش
، ,بـه ,كه ,ایـران ,سوى ,براى ,در ایران ,از سوى ,را در ,احمد شاه ,ه ش
درباره این سایت